Marifetname - Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz.

Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın Mârifetnâme'si, yazıldığı 1700'lü yıllardan bu yana bütün Türk-İslâm dünyasının en çok okunan eserlerinden biri olmuştur. Bulak (Mısır), İstanbul ve Kazan'da defalarca basılan bu büyük eser, İngilizce, Fransızca, Arapça ve Farsça'ya da çevirilerek bütün dünyada ilgiyle okunmuştur.

Mârifetnâme; dinî, tasavvufî, sosyal ve tabiî bilimlerin tümünü içinde toplayan muazzam bir ansiklopedidir. Denilebilir ki, Mârifetnâme başlı başına bir kütüphanedir. Bizden önceki nesiller ondan çok şey öğrendiler, biz de öğrenmekteyiz ve gelecek nesiller de öğreneceklerdir.

Bu kitabın müellifi Erzurumlu İbrahim Hakkı hazretleri, zahir ve bâtın ilimlerinde son derece yüksek bir mevkiye sahip olup hem ulemâ-i âmilinden, hem de meşayih-i kiramdan bir zât-ı celilü'l-kadrdir.

Marifetname'nin bu baskısı büyük emeklerle hazırlanmış, gerektiği zaman selâhiyet sahiplerine danışılmış ve elden geldiği kadar eksiksiz bir eser vermek için gayret sarf edilmiştir. Şu hususu da belirtmeliyiz ki, Şeyh İbrahim Hakkı hazretleri Rabbani bir âlim, kâmil bir mürşid, gerçek bir rehberdir.

Mârifetnâme adlı eserinin çok değerli bir kitap olduğunda ümmetin ittifak ve icmâı vardır. Belki pozitif ve tecrübî ilimlerle alâkalı kısımlarında bazı eskimiş bilgiler bulunabilir. Ama dinî, şer'î, tasavvufi, ahlâkî bölümleri asla eskimez, hattâ zaman ilerledikçe gençleşir. Çünkü bunların kaynağı Allah'ın kitabı, Resûlullah'ın sünneti ve Peygamber vârislerinin öğütleridir.

Türkiye'mizin yetiştirdiği büyük İslâm âlimi ve arifi Şeyh İbrahim Hakkı Erzurum hazretlerinin Marifetname'si eski tâbirle bir «muhitü'l-maariftir; yâni bir ilim ve irfan okyanusudur. Baştan sona kadar inceliklerle, hikmetlerle dolu bir hazinedir.

Marifetname, bir «Mukaddime» ile üç «Fen» ve bir «Hatime» olmak üzere beş ayrı bölüm üzerine tertip olunmuştur. Bu kısımlar da kendi içlerinde «Bâb, Fasıl. Nevi» olarak ayrılmıştır Bunların dışında başta ve sonda, bir kaç sayfalık yazılar vardır. Bu kısımların içindeki mevzular ve meseleler, aşağıda kısaca hülâsa edilecektir. Verilecek sayfa numaraları, İstanbul'da Mat-baa-yı Amire'de yapılmış olan 1330 (1914) tarihli son baskısına aittir... Kitapta çokça bulunan şiirlerin birkaç mısraı bir satıra sığmaktadır. Şiirlerden başka, eserde anlatılan mevzularla İlgili olarak çizilmiş çok sayıda şema, cetvel vs. de bulunmaktadır.

Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz. (1701-1780)

1701 senesinde Erzurum'da Osman Efendi isimli bir şeyhin oğlu olarak dünyaya geldi. Babası saygın bir mutasavvıf idi ve İbrahim Hakkı'yı iyi bir şekilde yetiştirdi. Dokuz yaşındayken babasıyla Siirt'e gitti ve Tillo Köyü'ndeki Kadiri Seyhi İsmail Fakirullah'a bağlandı. 1735 senesinde Erzurum'a geri döndü. Üç kez hacca gitti . Arabistan ve Mısır'ı dolaştı.

1752 senesinde İstanbul'da Sultan I.Mahmud Han'ın özel izniyle saray kitaplığıdan faydalandı. Şiirlerini İlâhinâme ismi altında topladı. Ünlü eseri Marifetname'de çağının jeolojiden astronomiye, fizyolojiden psikolojiye kadar birçok alandaki bilgilerini bir araya getirmeye çalıştı... 1780 senesinde hayatını kaybetti.

İbrahim Hakkı Hz. yetmişten fazla eser yazdı. Eserleri arasında en meşhuru olan Marifetname, yaşadığı dönemin önemli bilgilerini kapsayan ansiklopedik özellikte bir eserdi.

Erzurumlu İbrahim Hakkı bu eseriyle insanlara önce çevrelerindeki eşyayı, daha sonra kendilerini ve en sonunda da Allah'ı bildirmeyi amaçlıyordu.

Kitabın içindeki Kıyafetname isimli bölüm bir çeşit görgü bilimidir. Erzurumlu İbrahim Hakkı tasavvufu öğrenmişti. O, derin düşüncesiyle cisimlerin birleşmesini, hayatın doğuşunu, cinslerin gelişmesini yepyeni bir görüşle ortaya koymuştu.

Erzurumlu İbrahim Hakkı'ya göre, bütün varlık küre şeklindedir: "Alemin her ne tarafına nazar olunsa şekli muhaddep(dışbükey) görünür." "Arzda ve semâda müşahede olunan bütün şekiller yuvarlaktır". Einstein bu görüşü ondan çok daha sonra matematiksel yollardan göstermiştir.